Samen de wereld redden is prima, maar waarom in mijn achtertuin?
De energietransitie brengt het risico met zich mee dat we op buurtniveau steeds verzeild raken in discussies over technische oplossingen, zoals zonneparken en windmolens. Zonder een zorgvuldig opgebouwde gezamenlijke context met de buurt, zullen die oplossingen op de inwoners overkomen als opgelegde veranderingen. Dat voedt het beeld dat deze ontwikkelingen vooral het algemeen belang dienen, terwijl de overlast is voor hún directe leefomgeving. Want weinig mensen zijn tegen verduurzaming, maar waarom moeten we de wereld redden in mijn achtertuin? Dat lijkt me een terechte vraag die een gedegen antwoord verdient.
Een gezamenlijke ontwerpsessie over de oplossing is niet toereikend
Mensen worden niet graag veranderd. Het werkt daarom niet om de inwoners pas te betrekken in ‘gezamenlijke ontwerpsessies’, als die alleen inzoomen op de technische oplossing. Als niet éérst een gezamenlijke context is gecreëerd waarin de belangen en ideeën uit de buurt zijn opgehaald en meegewogen, overheerst toch vooral de indruk dat alle échte keuzes al zijn gemaakt. Want kan je oprecht spreken van inwonersparticipatie als de eerste stap in het participatieproces over een zonnepark gaat over oriëntatie van de panelen en/of de hoogte van het hek? Ik denk van niet.
Begin eerder, en ga op zoek naar gedeelde doelen en concrete ideeën
Beter zou het zijn om gesprekken over de technische oplossing in te bedden in een breder perspectief. Dit kan door de inwonersparticipatie eerder te starten en te verbreden; door in de buurt een proces in te richten dat op zoek gaat naar de gedeelde doelen en de ideeën met draagvlak onder de inwoners. Om écht aansluiting te vinden bij wat er in de buurt leeft, moet deze zoektocht juist verder kijken dan alleen de directe aanleiding ‘verduurzaming’. Welke uitdagingen spelen er bijvoorbeeld binnen het sociale domein van de wijk?
Een interessante onderzoeksvraag zou daarom kunnen zijn: “hoe bereiken we een verbetering van de leefbaarheid in onze buurt, met daarin óók aandacht voor de transitie naar duurzame energie, met oog voor natuur en landschap?”
Wat kan hier?
Met een breder gedeeld doel of gedeelde visie voor ogen, kunnen de bewoners van de buurt zélf een plan maken: “Wat kan hier?” Die bredere blik, voorbij de verduurzamingsopgave, leidt ertoe dat ook verbindingen en kansen voor draagvlak zichtbaar worden, die in de enge scope van een technische oplossing nooit waren opgemerkt. Lokaal eigenaarschap en het investeren van de opbrengsten van een windpark in lokale voorzieningen kunnen vele malen concreter en kansrijker worden als ‘de buurt’ daarin heeft kunnen meedenken.
Uiteindelijk kom je alsnog in iemands achtertuin terecht
Maar laat we niet naïef zijn. Uiteindelijk zullen zonneparken en/of windmolens in ons kleine land vrijwel altijd alsnog in ‘iemands achtertuin’ komen. Een participatieproces maakt dit voor directbetrokkenen niet ineens tot een feestje. Weerstand zal daarom waarschijnlijk niet verdwijnen, noch de impopulaire keuzes voor de lokale politiek. Toch kan een grondig participatieproces een deel van de pijnpunten wegnemen, doordat degenen die hinder ondervinden hebben kunnen meedenken en begrijpen waarom afwegingen gemaakt worden. Als in het ‘grotere plaatje’ bovendien mogelijkheden worden gevonden om een deel van de voordelen in de lokale gemeenschap te houden, dan is maximaal geïnvesteerd in lokaal draagvlak.
Eenlingen organiseren tot gesprekspartner
Ten slotte helpt een breed participatieproces ook in het verder versterken van de organisatiegraad in een buurt. De buurt kan zich organiseren rondom thema’s en ideeën, en kan optreden als vertegenwoordiger in de ontwikkeling van de technische oplossing. Het participatieproces heeft de potentie om betrokken inwoners de stap van eenlingen tot gecoördineerde werkgroepen te laten maken. Zo kunnen de inwoners ook zelf uitvoering geven aan een deel van hun ideeën en ontstaat een plan van de buurt, voor de buurt, door de buurt.
Buurtpeil 